Poverty has been considered by various scholars in various aspects, and has raised the following levels:

1. Lack of basic needs: The most common approach to defining poverty is to identify basic human needs. The most important nutritional requirements are the food needed to get a level of energy. The lowest and most important level of poverty is food poverty. Subsequently, deprivation is provided for other needs such as clothing, housing, health and education.

2. Absolute and Relative Poverty: Absolute Poverty is defined as the continuation of survival or the minimum of life. A set of goods and services that is essential for the life of a family, and the boundary between poor and non-poor is considered. The relative poverty of a person's income is lower than the average income of the community (Schiller, 2001: 16-17). Relative poverty is a contractual concept and has different definitions in different societies.

3. Human Poverty: This type of poverty, which is characterized by the Human Poverty Index (HPI), is based on the degree of deprivation of the community in three basic areas of life, namely life expectancy, knowledge and awareness, and acceptable living standards.

4. Deprivation of capabilities. : In this view, poverty is not just a low income, and it is referred to as deprivation of basic capabilities. Poverty-based programs are attempting to reduce or eliminate the underlying causes of poverty. The development of general education, health care and, in other words, the promotion of quality of life through the improvement of human development indicators have been suggested as the best solutions in this regard.

It should be noted that poverty has been considered by the thinkers in quantitative and qualitative terms. One of the main signs of realizing social justice is the elimination of various types of poverty. A serious question about our country is which of these levels of poverty there is more in the country? Should the fight be a priority of a particular type? Where should you start?

طبق اندیشه دینی هستی مبدئی مشخص دارد و با وجود قوانینی معین و اصول عادلانه تکوینی به سوی هدفی معین در حرکت است، از آنجا که حرکت طبیعت تصادفی نیست، سازگار با آن انسان قادر است اصول معینی در زندگانی خویش جاری کند.

۱.با توجه به توصیه اسلام به برادری مومنین (انما المو منون اخوه)برخورد انسان ها از حالت جنگ به همگرایی سوق می یابد.

۲. اسلام بر خلاف سرمایه داری نسبت به وجود قله های ثروت در جامعه حساس است، و فاصله های طبقاتی شدید را نمی پذیرد. به عبارت دیگر اسلام به نتایج سیاست های توزیعی نیز اهمیت می دهد(دادگر،۱۳۸۳: ۱۴۳).

۳.برابری در فرصت ها ،امکانات و منابع. ثروت های طبیعی و نهادهای تولید باید بر اساس معیار های عادلانه در بین همه افراد جامعه توزیع شود، چرا که افراد جامعه حق یکسان در بهره مندی از ثروت های طبیعی جامعه دارند. اسلام بر خلاف سرمایه داری، تنها به توزیع مجدد محصول نظر ندارد، بلکه با توجه به توزیع قبل از تولید به توزیع عوامل تولید (زمین، مواد اولیه،وسایل کار) نیز توجه دارد(صدر،۱۳۵۷: ۲: ۳۲۳)اسلام در درجه اول با وضع مالکیت خصوصی به نیازهای مادی انسان پاسخ گفته است. با توسعه روابط انسانی و اجتماعی، اسلام نیازمندی های عمومی را با مالکیت عمومی ثروت های جامعه پاسخ گفته است، و سرانجام در موارد عدم امکان مالکیت خصوصی و اختلال در تعادل عمومی، مالکیت دولتی را جهت برقراری تعادل عمومی پذیرفته است(صدر،۱۳۵۷: ۶۸- ۷۰).

4. نفی فقر مطلق و تاکید بر تامین حداقل نیازهای اساسی: اسلام نه تنها فقر مطلق را نفی می کند، بلکه با فقر نسبی نیز مقابله می کند، و مطابق نظرات متعالی آن نباید ثروت جامعه در دست عده کمی تمرکز یابد، بلکه با تاکید بر حوزه های مالکیت عمومی و دولتی ضمانت اجتماعی را تامین می نماید.

۵. برابری در برابر قانون: آیات و روایات دلالت دارد که ثروت و قدرت سبب ایجاد منزلت و حقوق نامساوی نمی شود، و ثروتمند و فقیر در برابر قانون برابر هستند.

۶. مبارزه بافقر نسبی و ایجاد رفاه نسبی: از آنجا که اسلام اختلاف شدید طبقاتی را نفی می کند، با استفاده از تکافل عام و توازن اجتماعی با فقر نسبی نیز مبارزه می کند، و دولت اسلامی موظف است تا رسیدن به رفاه نسبی در جامعه، از فقرا  حمایت کند.

۷.  ایجاد محدودیت در سقف ثروت: در اسلام جهت برقراری عدالتی پایدار، سطح ثروت ثروتمندان به یک حد متعارف و عادلانه محدود شده است، و پذیرش عدالت و برابری در برخی شرایط نمی تواند توجیه کننده نابرابری در شرایط دیگر باشد. به عبارت دیگر عدالت و برابری هدف است و نه ابزار(دادگر،۱۳۸۳: ۱۴۶).

یکی از دانشجویان گرامی جهت دوره کارآموزی به شرکت تلاشگران سپهر واقع در شهرک صنعتی شاهرود معرفی شد. پس از اتمام دوره، از ایشان خواستم مواردی را که احساس می نماید در سازمان بی عدالتی باشد بنگارد. هدف از این امر، کمک به رفع بی عدالتی های و رفع اشکالات احتمالی است. در هر سازمانی بی عدالتی هایی خواسته یا ناخواسته رخ می دهد که در ذیر به چند مورد از آنها در ارتباط با سازمان نام برده اشاره می شود. اگر موردی به اشتباه بیان شده است، تقاضا داریم یادآوری کنند تا حذف یا توضیح داده شود. این موارد توسط دانشجوی محترم بیان شده است:

1. فضای کاری فیزیکی کمی برای کارکنان در نظر گرفته شده است. به طور مثال اتاقی که برای یک نفر تعبیه شده بود، برای انجام کارهای حسابداری، دو یا سه نفر در آن مشغول به کار بودند که تماس های تلفنی آنها و رفت وآمدهای مکررشان باعث ایجاد مزاحمت برای یکدیگر شده بود . 

2. به علت تعدیل نیرو و کمبود نیروی کار، وظایف محوله به یک فرد بیش از توان فرد بود و به نظرم عدالت در تقسیم کار وجود نداشت.

3. درباره چگونگی رفتار با دانشجو، متأسفانه فراموش می شود که دانشجو دوره کارآموزی را به کسب تجربه می گذراند و وظایفی خارج از حیطه یادگیری و خارج از رشته تحصیلی از او طلب می شود که این مورد نیز عادلانه تلقی نمی شود . 

البته بی عدالتی هایی هم در حق این سازمان انجام می شود. مثلاً  اکثر شرکت هایی که کارهای مخابراتی خود را به این سازمان می سپارند در ازای دریافت خدمات، مبلغی را به صورت چک در وجه سازمان می پردازند که بسیاری از این چک ها مدت دار هستند که این امر سازمان را مختل کرده و باعث ایجاد مشکل می شود . 

در این شرکت در کنار این بی عدالتی ها، موردی بود که توجه مرا به خود جلب کرد و آن نحوه رفتار مدیریت شرکت با کارکنان بود که بسیار صمیمانه و محترمانه بود. و کارکنان نسبت به دریافت حقوق شکایتی نداشتند.

پریسا پورمحمدی، محمدرضا آرمان مهر

Poverty is an ominous phenomenon that has a long history in human history.The great problem and illness that has focused on the minds of many politicians and scientists.Poverty has shown itself to be the simplest and most mundane level of destruction and degradation of its human body, and has brought human evolution into serious threat to its highest level. In Iran, for many reasons, poverty alleviation policies have been pursued without a proper compass, and this can be largely due to poor understanding of the causes of poverty in the country and in the world.

Since the "philosophy of poverty" has been written by Proudhon 160 years ago, in which poverty is due to the lack of respect and the exercise of community justice as a value for the work of the people, it has long been known for poverty.Many efforts have been made in this direction, but there is still a problem. Even Karl Marx's answer to Proudhon, in the form of "poverty of philosophy," refers to this important issue that, as long as it is difficult to identify poverty itself, one can not understand what poverty is and who is poor, and what policies to solve it. In religious literature, we also refer to the phrase "Red Death", which implies many losses that this problem can have for a person and society.To treat the disease in the country, it must first be recognized and then administered appropriately. In the subsequent notes, this issue is followed up.

MohammadReza Armanmehr

نقش معیار های توزیع بیشتر در مرحله توزیع بعد از تولید مطرح می شود، این معیارها در هر نظامی بر اساس مبانی فکری آن نظام تعیین می گردد، در اسلام معیار و عامل اصلی درآمد کار است، معیار توزیعی دیگر در اسلام نیاز است، این دو معیار گاه به تنهایی و گاه در کنار یکدیگر و به صورت مکمل نقش ایفا می کنند. 

افراد جامعه به سه دسته تقسیم می شوند: ۱.گروهی که با برتری های فکری یا جسمی خویش در کسب زندگی متعارف توانا هستند، معیار توزیع برای آنها کار است، و در صورتی که درآمد آنها بیش از احتیاج آنها باشد علاوه بر مالیات هایی مثل زکات دولت می تواند از آنها مالیات توازن نیز دریافت دارد. ۲.گروه قادر بر کار ، که در آمد حاصل از کار آنها، تنها پاسخگوی نیازهای اساسی آنان می باشد، بدون اینکه معیشت آنها را در حد متعارف تامین نماید. برای این افراد علاوه بر کار ، معیار نیاز هم در تعیین درآمد آنها نقش دارد.که با توجه به سهیم بودن افراد جامعه در ثروت های طبیعی مطابق اصل «ضمان اعاله» دولت باید نقش فعال داشته باشد.(نمازی، ۱۳۸۲: ۳۴۷). ۳.افرای که توانایی انجام کار فکری یا جسمی ندارند، یا به دلیل عدم یافتن کار امکان اشتغال ندارند، معیار توزیعی برای این گروه «نیاز»است، و علاوه بر توصیه های اخلاقی در قرآن از حق آنان با عنوان «حق معلوم » یاد شده است.(معارج:۲۵و ۲۶)

در نظام اقتصاد سرمایه داری که توزیع درآمد توسط سازوکار بازار انجام می گیرد، افزایش نیاز سبب افزایش عرضه کار و کاهش دستمزد می شود، که روی توزیع اثر منفی دارد. هرچند در نظام اقتصاد سرمایه داری مقرراتی، با تعیین حداقل دستمزد، و برقراری تامین اجتماعی،  تاثیر منفی نیاز بر توزیع، کاهش یافته است، اما این اقدامات با فشارهای اجتماعی صورت گرفته است، و برخی اصول اقتصاد سرمایه داری مثل عدم مداخله دولت و تعادل خودکار نقض شده است، و این اقدامات در مرحله عمل نیز موفق نبوده است(نمازی، ۱۳۸۲: ۳۴۸).

در نظام اسلامی پس از دو معیار کار و نیاز، مالکیت ابزار ثانوی توزیع درآمد است، و می تواند منشا درآمد باشد، ‌برخلاف نظام سرمایه داری که مالکیت خصوصی افراد از حقوق گسترده ای بخصوص برای صاحبان سرمایه برخوردار است، مثلابر اساس اصل حاکمیت سرمایه، سرمایه دار می تواند نیروی کار را جهت بهره برداری از ثروت های طبیعی استخدام نماید، و مالک ثروت های طبیعی شود، اما در نظام اقتصادی اسلام در مرحله توزیع قبل از تولید این امکان وجود ندارد،‌ ضمن اینکه نظام اقتصادی اسلام کسب سود را به راه های مجاز محدود کرده است،‌ که دارای احکام و ضوابط خاص خویش است(نمازی، ۱۳۸۲: ۳۴۹). (ادامه دارد)

در اسلام نظریات توزیع قبل از تولید و توزیع بعد از تولید در جهت حل ریشه ای مشکلات توزیعی وضع شده است. ب- نظریه توزیع بعد از تولید(سهم صاحبان عوامل تولید و توزیع مجدد درآمد) 

از آنجا که برخی نیروها و نهاد ها(مانند مالکیت خصوصی) سبب نابرابری اقتصادی و عدم توازن ثروت های جامعه می شود، اسلام با استفاده از اهرم های زکات، قانون ارث، مالیات های اسلامی، پرداخت های انتقالی، ایجاد روح تعاون و الغای بهره، کاهش نابرابری اقتصادی را نشانه گرفته است. که هدف اصلی از توزیع مجدد درآمدها جلوگیری از تمرکز ثروت در دست تعدادی اندک است.

درآمد حاصل از تولید به اشکال گوناگونی توزیع می شود. شهید صدر پس از بررسی احکام نتیجه می گیرد که نیروی کار در سهم بری از ارزش افزوده، نسبت به زمین و سرمایه امتیاز بیشتری دارد، و در بیشتر موارد محصول و درآمد تولیدی در مالکیت شخصی است که روی مواد اولیه کار کرده است، و صاحبان سرمایه و زمین سهمی از محصول ندارند، و تنها اجرت دریافت می کنند. به طوری که صاحبان سرمایه نقدی برای استفاده از ثروت خویش محدویت بیشتری دارند، مثلا هرگز نمی تواند سرمایه خود را در مقابل بهره معینی بکار گیرد. همه این عوامل موجب توزیع مجدد درآمد به نفع نیروی کار می شود(اقتصادنا:557- 673)

علت اصلی اختلاف نظریه توزیع در نظام اقتصادی اسلام و سرمایه داری، به اختلاف نقش و شخصیت انسان در دو نظام مربوط می شود، چرا که در نظام اقتصادی سرمایه داری، انسان ابزاری در خدمت تولید و یکی از عوامل تولید است، در حالی که در نظام اقتصادی اسلام انسان سازنده هدف و غایت مقصود می باشد، و صاحب اصلی ثروت محسوب می شود، در حالی که عناصر مادی تولید از اصل محصول نصیبی ندارند، وتنها به صاحبان عوامل تولیدی اجرت پرداخت می نماید، و در واقع سلطه انسان مولد جایگزین سلطه سرمایه می شود(نمازی، ۱۳۸۲: ۳۴۵) (ادامه دارد).

در این فیلم شهید بهشتی به مشخصات یک جامعه عادلانه اشاره می کند و نشانه هایی از یک جامعه غیر عادلانه را بر می شمارد. سوال اصلی این است که کشور ما تا چه حد با آرمان عدالت فاصله دارد؟ برای مشاهده روی لینک کلیک کنید. عدالت در اندیشه شهید بهشتی

If there is no "judicial justice", and society does not have a healthy legal system, capitalists, and self-interested  penetrate everywhere, They pay the "right to righteousness" and buy those who must buy and burn the root of "right" and "installment" and "justice" from Bin. And trample the rights of the various rightsholders (in the opportunities they can have, and with the relationships that they can - even with the authorities). And the flow of affairs is always in the interest of their own, and they endanger the beliefs of the people in Islam, and lead to the seclusion of the religion of God on the path to their property and manners. ..Without a healthy legal system (judicial authorities ... and a variety of verdicts and proceedings, and the settlement of visits to people), there is no hope of approaching the threshold of a "Quranic society", let alone more and more claims. ..It is hoped that young people (young people with little knowledge of Islamic texts), ... and disgruntled ones who have not come to their own right, hold their beliefs, and take account of the religion of God (wherever according to God's religion, and advocacy From capitalists, financial criminals, and economic opportunities), to separate from people and practices; that faith in the religion of justice is the greatest everlasting human capital, ... (al-Hayat / Compilation of Hakimi, translation of Ahmad Aram, 5, pp. 486-485).It is noted that in some cases radical revolutionary attitudes have been presented in the field of justice, the attitudes that show that justice, as the highest goal of divine religions, has its own predecessors, if justice is to be dealt with by such an approach, will be able to stimulate Great for the uprising of nations and the excellence of humanity.

دومین اصل مورد نظر شهید صدر، توازن اجتماعی است. این هدف با توجه به دو واقعیت به وجود آمده است. اول، واقعیت طبیعی، به این معنا که انسان ها ازتوانایی ها و استعدادهای متفاوت روحی، فکری، و بدنی برخوردارند. دوم، واقعیت مرامی است، به این صورت که در نظام اقتصادی اسلام، کار منشاء مالکیت خصوصی است. بنابراین امکان ثروتمند شدن عده ای و به هم خوردن توازن اجتماعی چه به سبب تفاوت های ذاتی و چه به دلیل کار وجود دارد. در حالی که در  اسلام  توازن افراد از نظر سطح زندگی، و نه از نظر درآمد مورد تاکید است.

 راهکار عملی اسلام در این زمینه: با توجه به اینکه در قرآن بر عدم تمرکز ثروت ها در دست عده ای تاکید شده است«کی لا یکون دولة‌ بین الاغنیاء منکم»(حشر:۷) در راستای این هدف، دولت در کنار مالیات های ثابت مثل زکات که جهت حفظ موازنه جمعی وضع شده است، مالیات های توازن، دریافت می کند و به این صورت علاوه بر جلوگیری از تمرکز ثروت، در جهت توازن اجتماعی حرکت می نماید. ماهیت تشریع بسیاری از احکام اسلامی در جهت توازن است که می توان به مواردی مثل تحریم ربا، تحریم اسراف(جلوگیری از مصارف زاید ثروتمندان)، منع کنز، احکام ارث، انفاق، وقف اشاره نمود.

نکته : توازن اجتماعی به معنای مساوات در درآمدها نیست، و اختلاف در درآمد بر اساس میزان فعالیت و ابتکار در حدی که موجب شکل گیری دو طبقه ثروتمند و فقیر نشود به رسمیت شناخته شده است(نمازی، ۱۳۸۲: ۳۳۶). به عبارت دیگر، مردم در یک سطح اما با درجات گوناگون و بدون فاصله شدید طبقاتی زندگی می کنند، توازن اجتماعی به زمان خاصی محدود نمی شود بلکه یک هدف اساسی است که دولت از راه مشروع در هر زمان که لازم بداند به آن اقدام می نماید.

ریشه مشکلات اقتصادی از دیدگاه اسلام در کمیابی منابع تولیدی نیست، بلکه مطابق آیات کریمه قرآن(حجر:۲۱- ابراهیم: ۳۲، ۳۳و ۳۴)ناشی از توزیع ناعادلانه درآمد و استفاده غیر بهینه از منابع، و اختصاص منابع به برخی ومحروم گرداندن عده زیادی از آنهاست.

در اسلام نظریات توزیع قبل از تولید و توزیع بعد از تولید در جهت حل ریشه ای مشکلات توزیعی وضع شده است که در یادداشت های آینده بررسی می شود(ادامه دارد)