شعر پروین اعتصامی: از رادیکالیسم تا میانه روی در مواجهه با ظالمان

یکی از وجوه دیگر چندگانگی مواضع سیاسی پروین را می توان در تفاوت میان دیدگاه های رادیکال و معتدل او در برخورد با حکومت و زمامداران سیاسی دانست. در حالی که گاه پروین از زبان قهرمانان خود عالی ترین مقامات حکومتی را مقصر تمامی مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می داند و به نوعی مشوّق رادیکالیسم و اقدامات قهرآمیز از سوی آنهاست، در موارد دیگر شیوه معتدل تری در پیش گرفته و همانند برخی شاعران ونویسندگان کلاسیک ایران، از راه نصیحت و پند به سیاست مداران، آنها را به وجود مشکلات و رفع آنها تشویق می کند.

یکی از نمونه های آشکار رادیکالیسم سیاسی در شعر پروین را می توان در شعر «ای رنجبر» شناخت. در این شعر پروین نه از زبان بازیگران گوناگون شعر خود بلکه به طور مستقیم خطاب به رنجبران(واژه رایکالی که بیشتر در ادبیات گروه های چپ آن زمان نظیر حزب توده دیده می شد) می گوید:

تا به کی جان کندن اندر آفتاب ای رنجبر/ ریختن از بهر نان از چهر آب ای رنجبر

از حقوق پایمال خویشتن کن پرسشی/ چند می ترسی زهر خان و جناب ای رنجبر

جمله آنان را که چون زالو مکندت، خون بریز/ وندران خون دست و پایی کن خضاب ای رنجبر

با این همه پروین در جای دیگری از سروده هایش، از زبان قهرمانان شعر خود، روش اعتدال و سخن غیرمستقیم و پندآموزی را برای اصلاح عملکرد حکومت و مقامات آن به کار می گیرد. این کار همانند بسیاری از شاعران کلاسیک با زبانی خیرخواهانه خطاب به پادشاهان و امرای بلندپایه صورت می گیرد. پروین این شیوه را به ویژه در شعر«نامه بزرگمهر به انوشیروان» به طور مستقیم و در سروده «پایه دیوار» قصر پادشاه به طور غیرمستقیم به کار گرفته است.

دکتر حمید احمدی، 1388

شعر عدالت Poem of Justice

محمدرضا آرمان مهر جمعه 4 بهمن‌ماه سال 1398 ساعت 10:27 ب.ظ

آرمان عدالت

آرمان عدالت