آرمان عدالت

علمی- پژوهشی- اجتماعی- خبری

آرمان عدالت

علمی- پژوهشی- اجتماعی- خبری

عدالت در قرآن (6)

از آنجا که اسلام مکتب عدل و اعتدال است، راه مستقیم است و امت اسلامی امت میانه و وسط است و نظام آن عادلانه می‌باشد، از این رو شناخت مفهوم عدالت به معنای واقعی آن با استفاده از آیات و روایات و سپس بکارگیری آن در جامعه امری انکارناپذیر است. عدالت اصل و مبدأ هستی قرار گرفته و هستی بر اساس آن و مطابق با آن به وجود آمده است: و تمت کلمت ربک صدقاً و عدلا لا مبدل لکلماته و هو السمیع العلیم(سوره انعام:115): کلام خدای تو از روی راستی و عدالت به حد کمال رسید و هیچ کس تبدیل و تغییر آن کلمات نتواند کرد و او خدای شنوا و دانا (به گفتار و کردار خلق) است. و از دید پیامبر اکرم (ص) که خود عدل مجسم است، عدالت محور و بنیان خلقت قرار گرفته و آفرینش آسمان‌ و زمین را بر اساس عدل استوار دانسته است: و بالعدل قامت السموات و الارض، آسمان‌ها و زمین (یا به طور کلی هستی) بر اساس عدالت استوار شده است(محسن فیض کاشانی- تفسیر المیزان،ج 5: 107). در این نگاه نیز عدل اساس خلقت و آفرینش است و آفرینش بدون آن معنا و مفهومی ندارد. توازن و تعادل و تناسب در آفرینش جهان نشان از بنای عالم بر اساس عدل است. بر همین مبنا خالق جهان لوازم بقا و ادامه زندگانی هر موجود زنده‌ای را در خلقت و آفرینش بر مبنای عدل فراهم ساخته و هر یک را به سوی کمال مطلوب آن به صورت تکوینی هدایت نموده است. قل امر ربی بالقسط(سوره اعراف: 29): بگو پروردگار من شما را به عدل و راستی امر کرده است. قرآن کتابی است آسمانی، که دستورات زندگی، چگونه زیستن برای سعادت دنیا و آخرت در آن نهفته است و عدالت که یکی از مفاهیم با ارزش این کتاب می‌باشد، از آغاز خلقت تا ابد جایگاه ارزشی خود را نزد بشر حفظ کرده است و به خاطر ذات عدالت خواهانه آدمی که ریشه در صفات پروردگار دارد، انبیاء الهی مبعوث شدند تا آدم سرگشته را به راه حق و برقراری عدل که یکی از اصول اعتقادی و اصلی‌ترین اهداف پیامبران بود بازگردانند.

- عدالت در اقتصاد
نظام اقتصادی اسلام بر اساس عدالت است، یعنی طوری برنامه‌ریزی شده که حق کسی از بین نرود و هر صاحب حقی بتواند متناسب با کار یا نیازش زندگی راحتی داشته باشد. در اسلام سفارش شده که باید ساعات خود را برای چند موضوع تقسیم کرد: ساعاتی برای تفریح و لذت حلال و ساعاتی برای عبادت و ساعاتی برای کار. تا به این صورت تمام نیازهای مادی و معنوی تأمین شود(نهج‌البلاغه فیض الاسلام : ص 1271). در زیر دو شاخه از عدالت در اقتصاد بررسی می‌شود:
الف- عدالت در توزیع
حضرت علی (ع) در زمان حکومت خود، نه تنها تمام تلاش خود را برای برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی انجام داد، بلکه دست به عملی زد که شاید هیچ کس در طول تاریخ این کار را انجام نداده باشد و آن پس گیری اموال از ثروتمندان و رساندن آن به دست نیازمندان بود. بعضی از انبیاء همچون شعیب بعد از توحید و نبوت، اولین پیامش درباره عدل و توزیع و هشدار به کم فروشان بود: اوفوا الکیل و لاتکونوا من المخسرین و زنوا بالقسطاس المستقیم و لا تبخسوا الناس اشیاءهم و لا تعثوا فی الارض مفسدین(سوره شعرا: 18): (ای مردم) کیل را کامل کنید و از خسارت واردکننده‌ها نباشید. اجناس را با میزان صحیح بسنجید و آنچه به مردم می‌فروشید از وزن پیمان کم نگذارید و در زمین به ظلم و فسادکاری برنخیزید.
ب- عدالت در بهره‌‌گیری و مصرف
در مقدار مصرف باید مراعات عدالت بشود. قرآن صریحاً در آیاتی چنین می‌فرماید: کلوا من ثمره اذا أثمر و اتوا حقه یوم حصاده(سوره انعام:141): شما هم از آن میوه هر گاه برسید تناول کنید و حق زکات فقیران را به روز درو کردن بدهید و... کلوا و اشربوا و لاتسرفوا(سوره اعراف:31): هم از نعمت‌های خدا بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: اگر مردم در مصرف غذا مراعات میانه روی را بکنند، بدنشان پایدار و سالم باقی می‌ماند(النظام التربوی فی الاسلام- ص 376). علاوه بر مقدار مصرف، قرآن بر روی چگونگی آن مقدار و رعایت تقوی هم تکیه کرده و می‌فرماید: فکلوا مما غنمتم حلالاً طیباً و اتقوا الله ان الله غفور رحیم(سوره انفال: 69): از هر چه غنمیت بیابید بخورید حلال شما باد و پرهیزکار باشید که خداوند آمرزنده خطاها و مهربان به خلق است.

شهادت و گواهی بر اساس قسط
یا ایها الذین امنوا کونوا قوامین لله شهداء بالقسط(سوره مائده: 8):ای اهل ایمان در راه خدا پایدار و استوار بوده (بر سایر ملل عالم) شما گواه عدالت و راستی و درستی باشید و... در اینجا قسط به عنوان پایه و اساس امور فردی و جمعی و معیاری است که شهادت و گواهی بر اساس آن صورت می‌گیرد.
حکومت و داوری بر اساس عدل و قسط
و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل(سوره نساء: 58): چون حاکم بین مردم شوید داوری به عدالت کنید...و ان حکمت فاحکم بینهم بالقسط(سوره مائده: 42): و اگر حکم کردی میان آنها به عدالت حکم کن. در این آیات به حکومت و داوری و قضاومت بین مردم براساس عدل و قسط امر شده است.
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است: عمل یک روز رهبری که میان مردم به عدالت رفتار کند از عمل صد یا پنجاه سال کسی که در میان اهل و عیال خود مشغول عبادت باشد بهتراست(نظام سیاسی اسلام. ص 71). و نیز از امام صادق (ص) است که هرگز دعای رهبر عادل رد نمی‌شود(نظام سیاسی اسلام ص 71).

قیام بر مبنای قسط
لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط(سوره حدید: 25): و برایشان کتاب و میزان (عدل) نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند. این آیه شریفه قیام و انقلاب را امری مشروع و شایسته قلمداد کرده و تحقیق آن را براساس قسط مورد توجه قرار می‌دهد و بر آن تأکید دارد.
محبوبه مفید کلانتری، حسین رشیدی نژاد، محمدرضا آرمان مهر

عدالت در قرآن Justice in Quran

محمدرضا آرمان مهر یکشنبه 27 اردیبهشت‌ماه سال 1394 ساعت 08:20 ب.ظ